WYSIEW ROŚLIN OKRYWOWYCH, WPŁYW WYSOKOŚCI KOSZENIA I GOSPODAROWANIE ŚCIERNISKIEM

Opisane poniżej doświadczenia i pomiary zostały przeprowadzone przez Étienne’a Mignot (studenta inżynierii) na polach należących do Davida Guy, który prowadzi gospodarstwo rolne w departamencie Loara Atlantycka (Sky France).

W celu zaobserwowania jakości wschodów i wzrostu roślin okrywowych, bezpośrednio po żniwach (10 lipca 2017) dokonano wysiewu, przy użyciu siewnika tarczowego (EasyDrill), różnego rodzaju gatunków roślin, stosując przy tym 3 sposoby obróbki resztek pożniwnych:

• pozostawienie wysokiej ścierni (koszenie na wysokości 40 cm),
• pozostawienie ścierni na wysokości 8 cm w stanie rozdrobnionym,
• pozostawienie krótkiej ścierni w stanie rozdrobnionym z wykonaniem podorywki na głębokość 5 cm.

Przedstawione pomiary dotyczą gorczycy, grochu oraz gryki, które pełnią rolę roślin dostarczających miarodajnych wskaźników, jednak pozostałe rośliny, charakteryzowały się podobnymi reakcjami oraz podobnym wzrostem jak wspomniane wyżej rośliny „wskaźnikowe”. Wybór gorczycy, grochu i gryki podyktowany był kilkoma względami.

Gorczyca jest często najbardziej pożądanym międzyplonem wzbogacającym glebę w azot, bądź też rośliną okrywową uznawaną za niezbędne minimum, która jest stosowana najczęściej z uwagi na jej niski koszt i dobre wschody.

Groch pastewny jest reprezentantem rodziny bobowatych, które jak wiadomo pozwalają wiązać azot. Zrozumiałe jest, że stanowi on międzyplon, który powinien być mniej wrażliwy na niedobory tego pierwiastka mogące występować latem po zbiorach.

Wybór gryki wynikał z faktu, iż jest ona rośliną okrywową charakteryzującą się szybkim tempem wschodów latem, ale również rośliną powszechnie stosowaną w uprawie międzyplonowej.

Zaznaczyć przy tym należy, że w departamencie Loara Atlantycka wiosna i lato były ekstremalnie suche, opady deszczu kształtowały się na poziomie 9 mm w okresie pomiędzy siewem i pierwszymi wschodami, 8 mm w pierwszych tygodniach sierpnia oraz na poziomie 21 mm pod koniec miesiąca.

Dynamika wschodów

Tak trudne warunki wilgotnościowe przyczynił się do wyostrzenia różnic i pozwoliły jeszcze lepiej pokazać znaczenie czynników wpływających na wschody.

Najsłabsze wschody, i to w przypadku wszystkich gatunków roślin okrywowych, zaobserwowano w sytuacji pozostawienia rozdrobnionej słomy, zaś pozostawienie ścierni koszonej wysoko oraz wykonanie podorywki dawało podobny efekt. Zaobserwowany rezultat potwierdza jedynie, że przebicie się przez warstwę suchego „materaca” z resztek pożniwnych, stanowi nie lada trudność.

Zakleszczanie słomy jest zjawiskiem jak najbardziej rzeczywistym. Koszenie tuż przy ziemi i rozdrabnianie słomy okazało się, najgorszą z opcji z punktu widzenia późniejszego wysiewu roślin okrywowych. Pozostawienie wysokiej słomy może być dobrym rozwiązaniem. Ponieważ inwazja pchełek ziemnych [płeszek] na rośliny krzyżowe zaczęła się tego lata bardzo wcześnie, można uznać, że wysokie koszenie było dodatkowo czynnikiem przeciwdziałającym ich mnożeniu się (rysunek 2).

Jak wynika z przeprowadzonych doświadczeń procent uszkodzeń przez pchełki był różny w zależności od sposobu zagospodarowania resztek:

• jedynie 25 % siewek gorczycy zostało dotkniętych atakiem pchełek w miejscach, w których pozostawiono na polu słomę koszoną wysoko,
• 68% w przypadku miejsc pokrytych słomą koszoną nisko,
• aż 85% w miejscach, w których wykonano podorywkę.

Podsumowując, rośliny towarzyszące oraz wysoka ścierń stanowią swego rodzaju ochronę przed szkodnikami dla rośliny głównej. Jednocześnie zdrowe i szybko rosnące siewki rzepaku są dużo mniej narażone na atak szkodników.

Wczesny rozwój

Już pierwsza inspekcja, 3 tygodnie po siewie, pozwoliła dostrzec różnice w rozwoju roślin. Można zauważyć, że pozostawienie wysoko koszonej ścierni sprzyja wegetacji, natomiast pozostawienie słomy rozdrobnionej, pociąga za sobą dużo mniej dynamiczny wzrost roślin. O ile w przypadku roślin kapustnych chodzi raczej o wydłużanie łodygi, w przypadku grochu różnica jest bardziej wyrazista: w miejscach, w których pozostawiono słomę koszoną wysoko, poszczególne rośliny grochu liczą sobie więcej liści niż przy słomie koszonej nisko, a najgorzej jest w przypadku dodatkowego talerzowania słomy.

Wniosek: groch lubi towarzystwo innych roślin, w szczególności dających mu ochronę i podporę , dzięki której może się on szybko piąć w górę.

W przypadku wysoko koszonej słomy odnotowano również dwukrotnie wyższy wzrost wegetacyjny gryki. Omawiane różnice były jeszcze większe pod koniec sierpnia: gorczyca wysiana na części pola, na której dokonano podorywki była skarłowaciała i bliska wydania nasion.

Analiza wagowa i analiza zawartości azotu

Na tym etapie, zastosowano pod koniec sierpnia metodę polegającą na ważeniu części nadziemnych połączonej z oceną metodą Merci.

Gorczyca

Ilość biomasy gorczycy wysianej w wysoką ścierń jest dwukrotnie większa niż sianej w krótką słomę, niezależnie czy była wykonana wcześniej podorywka czy nie.

Różnica ta powinna być możliwa do zaobserwowania również w zmagazynowanym azocie. Przytoczone wyżej dane jak i samo zachowanie roślin, potwierdzają, że w omawianym przypadku pozostałości azotu po żniwach były na bardzo niskim poziomie, który utrzymywał się przez całe lato z uwagi na suszę.

Groch

W przypadku tej rośliny kolejny raz wykazano, że strączkowe lubią mieć zapas dostępnego azotu w początkowej fazie rozwoju, co jest możliwe przy zostawieniu wysokiej ścierni. Pod koniec lata groch wytworzył dwa razy większą ilość biomasy niż na polach nisko koszonych, bo z czasem stał się samowystarczalny (bakterie symbiotyczne).

Jeśli porównamy ilość azotu zawartą w gorczycy z jego ilością zawartą w grochu, to otrzymamy bardzo zbliżone wyniki. Symbioza bakteryjna pozwoliła jedynie na podwojenie tego, co zostało pobrane z gleby. Jeśli groch w swym początkowym rozwoju jest dobrze odżywiony, to jego zdolności do wiązania azotu są dużo większe (ok. 35 kg N przy wysokim ściernisku i ok 15 kg N przy niskiej ścierni i podorywce).

Podsumowując można stwierdzić że jakość siewu wpływa znacząco na ilość biomasy i obieg azotu w przyrodzie.

Gryka

Zależności te przedstawiają się tak samo w przypadku gryki. Gryka, w najkorzystniejszym wariancie, zakładającym pozostawienie wysoko koszonej słomy, osiąga maksymalną ilość biomasy na poziomie 2,6 ton suchej masy w nieco ponad 45 dni. Taki poziom wydajności potwierdza jej szybkie tempo wzrostu w okresie letnim, i to nawet w warunkach suchych, co czyni z niej roślinę będącą w stanie skutecznie konkurować z wieloma chwastami dwuliściennymi, takimi jak szarłaty czy komosy.

W sprzyjających warunkach możliwy jest również zbiór gryki na nasiona.

Przykład gryki pokazuje, że może być ona rośliną wysoce efektywną, będącą w stanie mobilizować z gleby pierwiastki, a później oddawać składniki stanowiące o jej żyzności, w dużo większym stopniu niż pozostałe rośliny okrywowe. Zapewne po części z tego właśnie powodu gryka posiada reputację rośliny utrzymującej czystość pól. „Czarna pszenica”, jak potocznie nazywa się grykę we Francji, jest rośliną bezkompromisową, agresywną w korzystaniu z dostępnych w glebie składników odżywczych, dzięki czemu jest rośliną dominującą.

Uprawy zbożowe występujące po gryce warto zasilić startową dawką nawozu, zwłaszcza w przypadku siewu bezpośredniego.

Powyższe zdjęcie, na którym porównano wszystkie rośliny okrywowe wysiane w części pola poddanej podorywce (najmniej korzystny wariant) i rośliny okrywowe wysiane w wysokim ściernisku, stanowi przekonujący dowód, że przedstawiona wyżej tendencja w odniesieniu do 3 roślin jest wspólna dla wszystkich gatunków. Odpowiednie zagospodarowanie pozostałości pożniwnych ma zatem bardzo istotny wpływ na osiągnięcie satysfakcjonującego efektu w uprawie roślin okrywowych.

Najważniejsze wnioski i hipotezy

Omawiane tu doświadczenia, a zwłaszcza występujące po nich warunki pogodowe, pozwalają bardzo wyraźnie unaocznić wszystkie zalety i możliwości związane z siewem roślin okrywowych w okresie letnim:

Im wyżej koszona słoma, tym mniejszy jest jej negatywny wpływ na jakość samego siewu, zwłaszcza jeśli wykonujemy go przy użyciu siewnika tarczowego.

Pozostawienie wysoko koszonej słomy zapewnia dodatkowy cień i ogranicza prędkość wiatru przy samym gruncie, hamując tym samym odparowywanie wilgoci z gleby. W okresie letnim nagrzewanie powierzchni gruntu jest mniej intensywne niż w przypadku pozostawienia na polu warstwy rozdrobnionej słomy.

Obecność niewielkiej ilości słomy na glebie przy jednoczesnym pozostawieniu wysoko skoszonej słomy sprzyja lepszemu wykorzystaniu słabych opadów deszczu, tak jak to miało miejsce w tym roku (8 mm w przypadku pierwszego deszczu). Pomimo, że mulcz ogranicza odparowywanie wilgoci, opad deszczu powinien być na poziomie co najmniej 10 mm, aby deszczówka mogła przedostać się przez tę barierę.

W przypadku rzadko występujących opadów należy jak najdokładniej ograniczyć wszystkie czynniki mogące powodować dalszą utratę wilgoci. Obecność słomy na powierzchni gleby, i to nawet w postaci mulczu, będzie powodowała przechwytywanie części składników odżywczych występujących na głębokości pierwszych kilku centymetrów gleby, tym samym czyniąc je niedostępnymi dla młodych roślin. Sytuacja przedstawiała się jeszcze gorzej w części mulczowanej: pomimo, iż płytka obróbka gleby spowodowała jej lekką mineralizację (szybko spowolnioną przez suszę) to mikroorganizmy nieustannie pobierały dostępny azot w celu rozkładu słomy, kosztem roślin okrywowych.

Sposób prowadzenia prac żniwnych wywiera istotny wpływ na dostępność niezbędnych młodym roślinom składników, a zwłaszcza azotu. Pozostawienie wysoko koszonej słomy ścierniskowej okazuje się pod tym względem korzystne, natomiast niewłaściwe gospodarowanie resztkami może uniemożliwić osiągnięcie dobrych efektów, a nawet być przyczyną problemów, takich jak zbyt szybkie dojrzewanie. Nawet rośliny strączkowe, które lepiej sobie radzą w otoczeniu ubogim w azot, mogą w wyniku jego niedoboru na początkowym etapie rozwoju doznać istotnego spowolnienia wzrostu. Często zapominamy, że rośliny te są samowystarczalne jeśli chodzi o azot jedynie w pewnej części swego zapotrzebowania, które w zależności od gatunku kształtuje się na poziomie od 50 do 80%. Azot dostępny w glebie jest zatem elementem o pierwszorzędnym znaczeniu w początkowej fazie wzrostu roślin. Znacząca ilość obecnego w glebie azotu, a przede wszystkim lekkie nawożenie o charakterze miejscowym w momencie siewu pozwalają bardzo łatwo zażegnać takie ryzyko.

Reasumując, aby uprawa roślin okrywowych przyniosła pożądane efekty, nie wystarczy dobry siewnik i dobrze skomponowana mieszanka. Konieczne jest przede wszystkim opanowanie umiejętności prawidłowego gospodarowania ścierniskiem w zależności od warunków uprawowych, od wyposażenia w taki lub inny sprzęt oraz od stawianych sobie celów. Oprócz tego, trzeba mieć na uwadze, iż niedobór składników odżywczych w fazie zakorzeniania się roślin zawsze odbija się niekorzystnie także na roślinach okrywowych, które częściej mogą ucierpieć z powodu braku azotu niż z powodu braku wody.

http://agriculture-de-conservation.com/Influence-de-la-hauteur-de-coupe-gestion-des-chaumes.html
http://agriculture-de-conservation.com/sites/agriculture-de-conservation.com/IMG/pdf/pdfsam_tcs_95_cultures_hauteur_chaumes_cv.pdf

Aktualizacja 26.05.2022